Vitiligo, ciltteki melanositlerin (pigment hücreleri) tahribatı sonucu ortaya çıkan, sınırları belirgin, süt beyazı lezyonlarla seyreden kronik ve kompleks bir hastalıktır. Tedavisi oldukça zorlu olabilir, çünkü vitiligonun altında yatan otoimmünite, oksidatif stres, genetik yatkınlık ve çevresel faktörler gibi çok sayıda mekanizma söz konusudur. Bu karmaşık patogenez nedeniyle, tedaviye yanıt kişiden kişiye değişmektedir.

Bu bağlamda fototerapi, son 30 yılda vitiligo tedavisinde en çok umut vaat eden yöntemlerden biri haline gelmiştir. Fototerapi, ultraviyole ışıkla (özellikle UVB) kontrollü şekilde cildi uyararak pigment üretimini tekrar başlatmayı amaçlar. Peki, gerçekten ne kadar etkilidir? Kimler için uygundur? Hangi fototerapi türleri mevcuttur? Bu yazıda, tüm bu soruların bilimsel dayanaklarla cevabını bulacaksınız.

Fototerapi Nedir? Temel Mekanizma

Fototerapi, ultraviyole (UV) ışınlarının tedavi edici dozlarda cilde uygulanması esasına dayanır. Vitiligo tedavisinde en sık kullanılan iki fototerapi türü şunlardır:

1. Dar Bant UVB (NB-UVB): 311–313 nm dalga boyunda ışık kullanılır.
2. Excimer Lazer veya Excimer Işık: 308 nm dalga boyunda lokalize ışık sağlar.

Bu ışık, cilde kontrollü şekilde uygulandığında şu mekanizmaları tetikler:

• T hücre aktivitesini baskılar, otoimmün saldırıyı azaltır
• Melanosit üretimini ve migrasyonunu uyarır
• Melanin sentezini başlatır, böylece repigmentasyon sağlanabilir
• İnflamasyonu düzenler, hastalık ilerlemesini yavaşlatır

NB-UVB Fototerapi: Altın Standart

NB-UVB, günümüzde vitiligo tedavisinde en yaygın kullanılan fototerapi yöntemidir. Hem yaygın hem de lokalize vitiligo olgularında güvenle kullanılabilir.

Klinik Etkinliği:

• %60–75 oranında repigmentasyon sağladığı bildirilmektedir
• En iyi yanıt yüz, boyun ve gövde bölgelerinde gözlemlenir
• Eller, ayaklar ve dudak çevresi gibi alanlarda yanıt daha sınırlıdır
• İlk sonuçlar genellikle 8–12 haftada görülmeye başlar
• Tedavi süresi 6 ay ila 1 yıl arasında olabilir

Seans Sıklığı:

• Genellikle haftada 2–3 seans
• 24–48 seanslık kürler şeklinde uygulanır
• Her seans öncesi cilt tipi ve lezyon özellikleri değerlendirilerek doz ayarlanır

Güvenlik:

• Uzun dönem kullanımda dahi cilt kanseri riski çok düşüktür
• Hafif eritem, kuruluk, kaşıntı dışında ciddi yan etkisi yoktur
• Çocuklarda da güvenle kullanılabilir

Excimer Lazer: Lokalize ve Hedefe Yönelik Tedavi

Excimer lazer, NB-UVB’ye benzer şekilde UVB ışığını kullanır ancak ışık lazer teknolojisiyle daha hassas ve yoğun olarak uygulanır.

Avantajları:

• Özellikle yüz, boyun ve göz çevresi gibi hassas alanlarda yüksek başarı
• Lokalize vitiligo vakalarında etkili
• Daha hızlı repigmentasyon sağlayabilir
• NB-UVB ile kombine kullanılabilir

Dezavantajları:

• Daha pahalı bir tedavi seçeneğidir
• Yüzey alanı geniş olan hastalarda uygulama süresi uzar
• Her merkezde mevcut olmayabilir

Fototerapi ile Kombinasyon Tedavileri

Fototerapi, tek başına uygulanabileceği gibi başka tedavilerle kombine edildiğinde etkinliği daha da artar.

Sık kullanılan kombinasyonlar:

• Topikal takrolimus veya pimekrolimus ile NB-UVB: özellikle yüz bölgesinde yüksek başarı
• Topikal kortikosteroidler ile kombinasyon: erken dönemde inflamasyonu baskılar
• Oral antioksidanlar (C vitamini, E vitamini, polifenoller): melanositleri oksidatif hasardan korur
• Psikolojik destek ile kombine: tedavi uyumunu ve sonuçları artırır

Fototerapi Kimler İçin Uygun?

Fototerapi, aşağıdaki hasta gruplarında özellikle etkilidir:

• Aktif olmayan (stabil) vitiligo hastaları
• Yaygın vitiligo lezyonları olan bireyler
• Yüz, boyun ve gövde lezyonlarına sahip hastalar
• Çocuk hastalarda (NB-UVB kontrollü kullanılır)
• Hamile olmayan ve immün sistemi baskılanmamış bireyler

Ancak aşağıdaki durumlarda dikkatli olunmalıdır:

• Fotosensitif hastalıklar (lupus gibi)
• Fototoksik ilaç kullanımı
• Malignite öyküsü olan hastalar
• Hamilelik ve emzirme dönemi (doktor kararıyla uygulanabilir)

Fototerapinin Psikolojik Etkisi

Vitiligo tedavisinde görsel düzelme yalnızca estetik fayda sağlamaz; aynı zamanda psikolojik iyileşmeye de önemli katkı sunar.

• Cilt renginin düzelmesiyle birlikte özgüven artar
• Depresyon ve anksiyete düzeylerinde belirgin azalma görülür
• Tedavi sürecine uyum ve motivasyon yükselir
• Sosyal fobiler ve toplumsal izolasyon riski azalır

Fototerapi alan hastaların çoğu, lezyonlardaki görsel iyileşme kadar, ruhsal rahatlamanın da yaşam kalitelerini artırdığını belirtmektedir.