Vitiligo, pigment hücrelerinin (melanositlerin) yok olmasıyla ortaya çıkan kronik, otoimmün kaynaklı bir cilt hastalığıdır. Hastalık, ciltteki bazı bölgelerin rengini kaybetmesine neden olan beyaz lekeler şeklinde kendini gösterir. Bu lekeler ilk başta küçük alanlarda ortaya çıkabilirken zamanla yayılabilir. Bu durum, hastaların en çok merak ettiği konulardan birini gündeme getirir: Vitiligo ilerleyen bir hastalık mıdır?

Bu sorunun yanıtı her birey için farklı olabilir; çünkü vitiligo’nun seyri oldukça değişkendir. Bazı hastalarda yıllar boyunca sabit kalabilirken, bazılarında hızlı ve yaygın bir ilerleme gösterebilir. Bu yazıda vitiligo’nun nasıl ilerlediği, hangi faktörlerin bu ilerlemeyi tetiklediği ve hastalığın nasıl kontrol altına alınabileceği bilimsel kaynaklara dayalı olarak ayrıntılı şekilde incelenecektir.

Vitiligo’nun Doğası: Stabil mi, Progresif mi?

Vitiligo’nun seyri genellikle iki temel forma ayrılır:

1. Stabil (Durağan) Vitiligo

Bu formda hastalık yeni leke oluşturmaz, mevcut lekelerde büyüme gözlenmez. Bu tip vitiligo, cerrahi müdahaleler veya repigmentasyon tedavileri için en uygun zemini oluşturur. Stabilitenin 6 ay ile 1 yıl arasında devam etmesi, tıbbi olarak stabil kabul edilmesi için önemlidir.

2. Progresif (İlerlemiş) Vitiligo

Bu durumda hastalık devamlı yeni bölgeleri etkiler, mevcut lekeler genişler. Progresyon, birden fazla tetikleyici faktörle ilişkilidir. Bazı hastalarda ani, hızlı bir yayılma gözlemlenirken, bazılarında yavaş ama sürekli bir ilerleme mevcuttur.

Vitiligo İlerlemesini Tetikleyen Faktörler

Hastalığın ilerlemesinde genetik, çevresel ve bağışıklık sistemiyle ilişkili birçok etken rol oynar. İşte başlıca risk faktörleri:

• Yoğun stres ve travmalar (duygusal veya fiziksel)
• Bağışıklık sistemi uyarımı (enfeksiyonlar, otoimmün hastalıklar)
• Güneş yanığı, cilt tahrişi veya sürtünme (Koebner fenomeni)
• Gebelik, ergenlik gibi hormonal dalgalanmalar
• Sigara, alkol, bazı kimyasallar ve toksinlere maruz kalma
• D vitamini eksikliği ve düşük bağışıklık toleransı

Her hastanın tetikleyicisi farklı olabilir. Bu nedenle kişiselleştirilmiş tedavi ve takip planı oluşturmak gerekir.

Vitiligo’nun Seyri: Hangi Bölgeler Daha Çok Etkilenir?

İlerleme çoğunlukla şu bölgelerde gözlemlenir:

• Yüz (göz çevresi, ağız çevresi)
• El ve ayak parmakları
• Dirsek, diz gibi eklem bölgeleri
• Genital ve perianal alanlar
• Saçlı deri (poliosis yani beyaz saç tutamları)

İlerlemenin yönü ve hızı bireysel farklılıklar gösterir. Özellikle segmental vitiligo daha sınırlı kalırken, non-segmental vitiligo daha yaygın ve simetrik seyredebilir.

Vitiligo Nasıl Takip Edilir? Hekimlerin İzlediği Yaklaşım

Dermatologlar vitiligo hastalarını düzenli aralıklarla izleyerek, hastalığın stabil mi yoksa ilerleyici mi olduğunu belirlemeye çalışırlar. Takipte kullanılan yöntemler:

• Klinik fotoğraflama (öncesi-sonrası görüntülerle kıyas)
• Vücut yüzey alanı hesaplaması (BSA yöntemi)
• VETF skorlama sistemi (Vitiligo European Task Force)
• Wood’s lambası ile yeni leke tespiti
• Dermoskopik inceleme (melanosit aktivitesi ve kenar değerlendirmesi)

Düzenli takip sayesinde tedavi planı zamanında güncellenebilir, ilerlemenin önüne geçilebilir.

İlerlemenin Durdurulması ve Kontrol Altına Alınması

Vitiligo tamamen durdurulamayabilir, ancak ilerlemesi yavaşlatılabilir veya durdurulabilir. Bunun için uygulanan yöntemler şunlardır:

1. Topikal Tedaviler

• Kortikosteroid kremler: İmmün yanıtı baskılar, pigment kaybını yavaşlatır
• Kalsinörin inhibitörleri (tacrolimus, pimecrolimus): Özellikle yüz ve hassas bölgelerde tercih edilir

2. Fototerapi

• Dar bant UVB (NB-UVB): En yaygın ve güvenli ışık tedavisidir
• PUVA (psoralen + UVA): Daha ciddi vakalarda kullanılır
• Haftada 2-3 seansla %60’a varan durdurma başarısı sağlanabilir

3. Sistemik Tedaviler

• Oral kortizon (pulse tedavi): Agresif, hızlı ilerleyen olgularda tercih edilir
• Bağışıklık düzenleyici ilaçlar: Takrolimus, azathioprin gibi ajanlarla hastalık kontrolü sağlanabilir

4. Antioksidan ve Destek Tedaviler

• D vitamini, B12 ve folik asit takviyesi
• Ginkgo biloba, alfa-lipoik asit gibi antioksidanlar
• Glütensiz diyet, bazı hastalarda klinik fayda sağlayabilir

5. Psikolojik Destek

Stresin bağışıklık sistemi üzerindeki etkisi göz önünde bulundurularak, psikolojik destek hem ilerlemeyi hem de tedaviye uyumu olumlu yönde etkiler.

Vitiligo İlerlerken Neler Yapılmalı?

• Yeni lekeler fark edildiğinde mutlaka dermatoloğa başvurulmalı
• Tedavi bırakılmamalı, düzenli uygulanmalı
• Güneş koruyucu kullanılmalı, cilt travmalardan korunmalı
• Duygusal stres yönetimi yapılmalı, gerekirse terapi alınmalı
• Düzenli fotoğraf çekimi ile ilerleme izlenmeli

Erken müdahale, ilerlemenin durdurulmasında en kritik faktördür.