Vitiligo, ciltteki melanin pigmentini üreten melanosit hücrelerinin hasarlanması veya yok olmasıyla ortaya çıkan, çoğu zaman otoimmün mekanizmalarla ilişkili, kronik ve progresif bir hastalıktır. Klinik olarak beyaz, net sınırlı lezyonlar ile kendini gösterir ve çoğunlukla kozmetik etkileri nedeniyle hastalar üzerinde psikolojik stres, özgüven kaybı ve sosyal izolasyon gibi önemli etkiler yaratır.

Vitiligo’nun doğrudan bir beslenme sorunu olmadığı bilimsel olarak kabul görmüştür; ancak beslenme biçimi, bağışıklık sisteminin tepkisini, oksidatif stres seviyesini ve genel inflamasyon durumunu etkileyerek hastalığın seyri, yayılımı ve tedaviye yanıtı üzerinde belirleyici olabilir. Bu nedenle, vitiligo yönetiminde bütüncül yaklaşım anlayışıyla yalnızca topikal veya sistemik tedaviler değil, beslenme desteği, psikolojik destek ve yaşam tarzı değişiklikleri birlikte planlanmalıdır.

Vitiligo Patogenezi ve Beslenme Etkileşimi

Vitiligo oluşumunda birden fazla mekanizma rol oynar:

• Genetik yatkınlık (NLRP1, PTPN22 gibi gen mutasyonları)
• Otoimmünite (özellikle T hücre aktivasyonu)
• Oksidatif stres artışı (reaktif oksijen türleri - ROS)
• Nöral teori ve nöropeptid bozuklukları
• Çevresel tetikleyiciler (güneş yanığı, kimyasallar, stres)

Bu mekanizmaların birçoğu, özellikle oksidatif stres ve otoimmünite, beslenme yoluyla etkilenebilir. Örneğin; antioksidan bakımından zengin bir diyet, serbest radikal üretimini baskılayarak melanositlerin korunmasına katkı sağlayabilir. Aynı şekilde, inflamasyon azaltıcı besinler bağışıklık sistemini regüle ederek otoimmün reaksiyonları hafifletebilir.

Vitiligo Hastaları İçin Bilimsel Olarak Desteklenen Besin Öğeleri

1. Antioksidanlar ve Fitokimyasallar

Oksidatif stresin vitiligo patofizyolojisindeki yeri, birçok çalışma ile desteklenmiştir. Bu nedenle antioksidan etkili besinler önerilmektedir:

• C vitamini: Kolajen sentezi ve hücre yenilenmesini destekler. Portakal, çilek, kivi, kırmızı biber
• E vitamini: Lipid peroksidasyonunu azaltır. Zeytinyağı, badem, ay çekirdeği
• Polifenoller: Hücre hasarını engelleyici etkisi vardır. Yeşil çay, üzüm çekirdeği, yaban mersini
• Beta-karoten ve likopen: Provitamin A formundadır, cilt sağlığı için önemlidir. Havuç, domates, kabak

Ayrıca; resveratrol, kurkumin, kversetin, EGCG (epigallokateşin gallat) gibi bitki polifenolleri de deneysel modellerde vitiligo lezyonlarını baskılamıştır.

2. Vitamin D

D vitamini hem bağışıklık sistemi düzenleyicisi, hem de melanosit fonksiyonu üzerinde uyarıcı etkisi olan bir vitamindir. Vitiligo hastalarında yapılan çalışmalarda D vitamini eksikliği yaygın bulunmuştur.

• Kaynaklar: Yağlı balıklar, yumurta, D vitamini takviyesi
• Güneş ışığı: UVB ile sentezlenir ancak vitiligo hastalarında leke artışı riski nedeniyle dikkatli dozlama gerekir
• Tedaviye katkısı: D vitamini analogları (kalsipotriol) topikal olarak da vitiligo tedavisinde kullanılır

3. B12 Vitamini ve Folik Asit

B12 ve folat, DNA sentezi, sinir iletimi ve bağışıklık fonksiyonu açısından kritik vitaminlerdir. Vitiligo hastalarında eksiklikleri sıkça görülür.

• Kaynaklar (B12): Kırmızı et, karaciğer, yumurta, yoğurt
• Kaynaklar (Folat): Ispanak, mercimek, brokoli, karnabahar
• Araştırmalar: B12 + folat + güneş ışığı kombinasyonu ile repigmentasyon sağlandığı gösterilmiştir (Juhlin & Olsson, 1997)

4. Çinko ve Bakır

Bu iki eser element, tirozinaz enziminin kofaktörü olarak melanin sentezinde doğrudan rol oynar.

• Çinko: Hücre yenilenmesini destekler, immün modülatördür
• Bakır: Melanin sentezinde kilit rol oynar
• Kaynaklar: Deniz ürünleri, ceviz, kırmızı et, tam tahıllar
• Not: Aşırı çinko alımı, bakır emilimini engelleyebilir; dengeli alım esastır

5. Glutatyon ve Sülfür İçeren Gıdalar

Glutatyon, endojen bir antioksidandır. Glutatyon sentezini artıran gıdalar:

• Sarımsak, soğan, brokoli, lahana, Brüksel lahanası
• N-asetilsistein gibi sülfür kaynakları glutatyon düzeylerini yükseltir
• Glutatyon seviyelerinin vitiligoda düşük olduğu saptanmıştır

Bağırsak Mikrobiyotası, İmmünite ve Vitiligo

Bağırsak florası ile otoimmün hastalıklar arasında doğrudan bir ilişki kurulmuştur. Disbiyozis (zararlı bakteri baskınlığı), bağışıklık sisteminin aşırı uyarılmasına neden olabilir.

• Probiyotikler: Yoğurt, kefir, turşu, kombucha
• Prebiyotikler: Muz, yulaf, kuşkonmaz, sarımsak
• Çalışmalar: Mikrobiyota düzenleyici diyetlerin sistemik inflamasyonu azalttığı ve otoimmün hastalıklarda iyileşme sağladığı gösterilmiştir (Zhang et al., 2021)

Uzak Durulması Gereken Besinler

Rafine Şeker ve Basit Karbonhidratlar

İnsülin direnci oluşturabilir, inflamasyonu tetikleyebilir.

Aşırı Gluten (Bireysel hassasiyet varsa)

Çölyak hastalığı ile vitiligo arasında genetik korelasyon mevcuttur. Gerekirse glutensiz diyet denenebilir.

Trans Yağlar ve Hidrojene Yağlar

Oksidatif stres ve inflamasyonun artmasına neden olur.

Alkol ve Aşırı Kafein

Vitamin emilimini azaltır, bağırsak bariyerine zarar verebilir.

Aşırı süt ürünleri (bazı hastalarda)

Laktoz intoleransı olanlarda inflamasyon artırıcı olabilir.

Örnek Günlük Menü (Antioksidan ve Otoimmün Destekleyici)

Bu plan vitamin, mineral, antioksidan ve lif açısından dengeli bir menüdür.